ამერიკის საელჩო საქართველოში წარმოგიდგენთ ქალთა ისტორიის თვისადმი მიძღვნილ საუკეთესო ამბების კონკურსს.

სტუდენტობისას, ერთ, სხვებისგან არაფრით გამორჩეულ საღამოს, მეგობარი მესტუმრა. უცნაურად იყო აჟიტირებული და ჩემთვის გაუგებარ ისტორიებს მიყვებოდა ვიღაც ქალზე, რომელის ვინაობაც გასაიდუმლოებულია და ამდენი წლის შემდეგაც კი, ლექტორები, ერთს ლექციის მიმდინარეობისას ჰყვებიან, მეორეს კი – სტუდენტებთან მეგობრულ საუბრებში. უცნაური ამბავი იყო, თუმცა, მაშინ ნამდვილად ვერ ვიფიქრებდი, რომ ელენე დარიანი ჩემი აკვიატება გახდებოდა. თანაც ისეთი აკვიატება, რომ ჩემი შემდგომი წლების საქმიანობის დიდ ნაწილს, სწორედ ამ თემის კვლევა-ძიებას მივუძღვნიდი. და მაინც…

პაოლო იაშვილი, ელენე დარიანი, ელენე ბაქრაძე..
დღემდე გაურკვეველია, ვინაა დარიანული ლექსების ავტორი. ამ პოსტში ლიტერატურის მუზეუმში და სხვადასხვა პირად არქივებში დაცული მასალით “შეკოწიწებულ” ერთ ლამაზ ისტორიას გთავაზობთ..
მაშ ასე, როგორ იწერებოდა აკრძალული ლექსები…
როგორ შეიქმნა “პირამიდებში”, ვინ იყო ელენე ბაქრაძე, რა ურთიერთობა ჰქონდა პაოლო იაშვილთან და როგორ ცხოვრობდნენ ცისფერყანწელები…
1912 წელი…
ზაფხული…
საჩხერის მახლობლად, ლესევში…
მჟავე წყლებზე სახელგანთქმული ფარმაცევტის, ჯიბრაელ იაშვილის, ოჯახი ისვენებდა…

14 წლის ელენე ბაქრაძე, ჭალელი აბაშიძეების ნათესავი, ლესევში იყო სტუმრად.

ერთ კუნაპეტ ღამეს ტყის სიღრმიდან განწირული ადამიანის ხმა შემოესმათ: “გულშემზარავი იყო ადამიანის, ეს ველური შიშით ამოხეთქილი, პირუტყვული ძახილი ბუნების ასეთ ატეხილ ქაოსში. ვინ გაბედავდა  ადგილიდან დაძვრას ან სად უნდა ეძებნათ იგი?.. იქვე იდგა პაოლოც. დროგამოშვებით გავარდებოდა წინ და უმალვე უკან იხევდა. ბოლოს მამას შეხედა და ჩირაღდნებივით ანთებული თვალებით თითქოს შეავედრა: – არ შეიძლება კაცის ასე მიტოვება, მამა! – და როცა ჯიბომ არაფერი უპასუხა, სწრაფად წამოავლო ხელი ნაბადს, მოიგდო მხრებზე, თავზე ყაბალახი მოიხვია, ხელში ფარანი აიღო, მიუხედავად დიდი შეძახილისა, გაიღო კარი და გარეთ გავარდა. სიბნელემ და ხმაურმა შთანთქა იგი… მახსოვს, როცა ყაბალახს იხვევდა, გაფითრებულმა გამიღიმა და… როგორ მინდოდა, მეც თან გავყოლოდი…”
პაოლომ იმ ღამეს სიკვდილისგან იხსნა გზააბნეული, მხეცის აბრიალებული თვალებით გონდაკარგული ადამიანი.

და აი, დაიბადა კიდეც 14 წლის გოგონას საოცნებო გმირიც. “ჩემთვის ამ ჩვეულებრივ ეპიზოდს მიეცა უზარმაზარი შინაარსი და, ალბათ, აქ დაეცა პირველად ის მარცვალი, რომელიც იმ ზაფხულში ცისფერ ყვავილად გადაიშალა” – წერს ელენე.
ბავშვობაში ელენეს ქართული ზღაპრის გმირის, ელიჯათხანის სახელით მიმართავდნენ და ახლა, მოულოდნელად, ელიჯათხანი – ელლით შეიცვალა. ასე მიმართა მას პირველად პავლე იაშვილმა, რომელიც თავადაც ქართული საზოგადოებისთვის შემდეგ პაოლოს სახელით გახდა ცნობილი.
1914 წელი…
დაიწყო პირველი მსოფლიო ომი… ელენეს ფიქრები გაუორკეცდა. ვაი, თუ ომში გაიწვიონ პაოლოც… ზეზეურად ჩამოხმა ელლი… მშობლები მის მელანქოლიას გაცრუებულ სიყვარულში ეძებდნენ… მალე სასიძოც გამოჩნდა… უსიყვარულოდ გაათხოვეს ელენე გოგი ბერიშვილზე…
1915 წელს ელენე კვლავ შეხვდა თავის დენდს, პაოლოს, ქმრიანი ქალის მორიდებით მიესალმა… მაგრამ ბედი რას უმზადებდათ, ჯერ არ იცოდნენ…

“ქუთაისი.
აგვისტოს ღამის დამდეგი.
ელლი! ჩემზე ჯვარდაწერილო, სასურველო ჩემო!
ჩემი გული უშენობის გამო სევდიანად მოსთქვამს, ვიწვი შენთან კვლავ შეხვედრის უსაზღვრო სურვილით. ირგვლივ მყოფ ათას ადამიანს შორის ჩემს თვალსაწიერში, მხოლოდ შენი ნათებაა მარად მშვენიერი სიყვარულით გასათუთებული.

არა მაქვს უფრო მშვენიერი ფიქრები, ვიდრე ფიქრები შენზე და რაც უფრო შორს ხარ, მით მეტად ვგრძნობ, რომ სიცოცხლე უშენოდ არის გამოუთქმელ სევდათა სასაფლაო.

ჩემს ოთახში ყოველდღე ჩნდება ახალ-ახალი ყვავილები, მაგრამ მათში ვერ ვხედავ ჭეშმარიტ მშვენიერებას, რადგან ისინი შენი ხელით არ არის მოკრეფილი.
ვიხსენებ შენს ალერსს და მგონია, რომ მის გარეშე ვცოცხლობ უსულო ბუნების ატმოსფეროში. გულანთებულს მსურს შენს ძოწისფერ ბაგეებთან შეხება. ვიხსენებ ჩვენი ტრფობის დილას. მითხარი, როგორ ვიცოცხლო უშენოდ მხოლოდ ამ მოგონებით?
მე ვლოცავ მთვარიან ღამეს – ჩვენი სულიერი აღსარების მოწმეს. ასეთი ღამის განმეორება სიშმაგემდე მიმიყვანს. მე მსურს ასეთი სიგიჟე,
ახალ შეხვედრამდე ჩემი სული დაიტანჯება, გამომეცხადე, სასურველო!
ბნელი ღამე ჩამჩურჩულებს განახლებული ბედნიერების წუთებზე. მე ყურს ვუგდებ ღამის ზღაპრებს. შენც მოუსმინე ღამეულ ხმებს და მათში მოისმენ ჩემს ძახილს…
გულმხურვალედ გეხვევი, ჩემო ღვთიურო!
შენი პავლე.”

მსგავსი შინაარსის წერილებს ისინი მთელი ცხოვრების მანძილზე სწერდნენ ერთმანეთს. მათი წერილები, ლირიკული ახსარებები იქცა, იმ არაჩვეულებრივ, ქალური ვნებით დამუხტულ ეროტიკულ ლექსებად, რომლებიც მაშინდელმა საზოგადოებამ ძალიან ცუდად მიიღო.
დაიწყო ცისფერყანწელთა სიგიჟმაჟე, უძილო ღამეები, მთვარეული ზმანებები… დაიბადა ლექსები, სონეტები, მინიატურული პროზის საუკეთესო ნიმუშები, ლექს-ტრიოლეტები. ერთი სიტყვით – ლიტერატურაში სიცოცხლის დიდი ეპოპეა… ეს ის დრო იყო, როცა ქუთაისი სუნთქავდა ცისფერი ლექსებით… დაიბეჭდა გალაკტიონის “მთაწმინდის მთვარე”, “ლურჯა ცხენები”, “მესაფლავე”, ,,მერი”. მკაცრი სქოლასტიკური რეჟიმის მიუხედავად, ქუთაისის ქუჩებში რამდენიმე ცისფერპერანგიანი ყმაწვილი და ცისფერკაბიანი ქალიშვილი დაშრიალებდა. ხშირად იმართებოდა ლიტერატურული საღამოები. ერთ-ერთ ასეთ საღამოზე ცისფერყანწელთა ლიდერი იმხანად პრესაში გამოქვეყნებულ ელენეს ლექსებს საზოგადოებას აცნობდა, როცა მას ლაყე კვერცხები დაუშინეს. ცისფერყანწელები ბრწყინავდნენ, ზენიტს მიაღწიეს. განსაკუთრებული, სკანდალური პოპულარობა ელენე დარიანს ეწვია. საზოგადოების დიდი ნაწილი მის ლექსებს პორნოგრაფიულად განიხილავდა და აძაგებდა, თუმცა, ბევრი ქუთაისელი მანდილოსანი თავადვე, ჩუმად, ჭორების სახით იბრალებდა დარიანობას… ჭეშმარიტი ავტორის ვინაობა კი ყანწელებმა გაასაიდუმლოეს. ელენეს ლექსები პაოლომ “იშვილა” და ამით ცისფერ დედოფალს ტვირთი შეუმსუბუქა. პაოლოს არასდროს უღიარებია მათი ავტორობა. ელენე ბაქრაძეც უარობდა. ქართული ლიტერატურის სახელმწიფო მუზეუმში დაცულია ელენეს წერილი, რომლის ადრესატიც ცისფერყანწელებისადმი მტრულად განწყობილ მანდილოსანთა წრის მეთაური, კატო მიქელაძეა, რომელიც თვლიდა, რომ დარიანის ლექსები “მაღალი ზნეობის” ქართველი ქალის უდიდესი შეურაცხყოფა იყო.”…გეფიცები სინდისს, კატო, რომ მე ელენე დარიანზე შორს ვარ და არც ერთი ლექსი ქუთათურებზე ადრე მე არ მცოდნია. პაოლო იაშვილი იგი არ არის, ამაზე ლაპარაკი მეტიც არის; ვერც კი წარმომიდგენია, როგორ შეიძლება მათი დადარება! ეს, რომ მე იმას კარგათ ვიცნობ და პაოლოზედაც უკეთ, ჩემო ძვირფასო, არ შეიძლება ცოდვაში ჩამეთვალოს; ისე, კი, კატო, დამშვიდდი, დარწმუნდი, რომ ელენე ბ-შვილი და ელენე დარიანი… ოუჰუ! საიდან სადაო, წმინდაო საბაო!..” ეს მისტიკური საბურველი ლექსებს მეტ ინტიმურობას სძენდა და ცხოველურ ინტერესს აღვივებდა.

ზაფხული ილეოდა. ვარდფენობა იყო ქუთაისში. ნიავწანწალა ქუჩა-ქუჩა დააქროლებდა ყვავილების ნაფერთალებს…
იმ დილას ვარდის სურნელით გაიღვიძა პაოლომ, გამოეწყო კიდეც, რომ მეეტლემ მისი სახლის წინ ეჟვნები აახმაურა. პაოლო ეტლში ჩაჯდა და ბაგრატის ტაძრის გორიდან, დაბლა, ხიდისკენ დაეშვნენ. რიონის ხიდის ყურთან საყვავილესთან გაჩერდნენ, შეთქმულებმა მინდვრის ცისფერი ყვავილების თაიგული დაახვედრეს. ეტლი გაჩერდა… კოფოზე და აღვირ-ავშარის გაყოლებაზე ცისფერი აბრეშუმის ზონარი შემოევლოთ.
დღეს ცისფერყანწელთა ცისფერი დედოფალი თბილისში მიემგზავრება…
პაოლომ ცხენი ეტლიდან გამოუშვა და ყველასგან მოულოდნელად თვითონ შეება. ეტლში ჩაჯდა ცისფერმანდილშემოხვეული და თმებში სავანის მდელოზე მოკრეფილი ულეწელაბალახის ცისფერყვავილებდაბნეული ელლი. ეტლი სანამ რიონ-ქუთაისის რკინიგზის სადგურის გზას დაადგებოდა, ქალაქიდან გასასვლელი ქუჩა პაოლოს შებმულმა ეტლმა შემოატარა, შემდეგ ისევ ცხენი შეაბა და თან გაიყოლეს ქუთაისური ნიავწანწალას ატაცებული ყვავილები. ცისფერი გზით და ცისფერი ალერსით დააბინავა პაოლომ ელლი. იმ დღის რეჟისორი თავად იყო, მთავარი გმირი – ელლი ბაქრაძე, მაყურებელი კი  – ქუთათურები. ყველანი ერთად ზეიმობდნენ ცისფერთეატრალიზირებულ დღესასწაულს.
ელენეს არქივშია დაცული ცნობა, თუ როგორ შეიქმნა “ცისფერი ყანწები”: “-ერთ დღეს გადავწყვიტეთ საჩხერეში წასვლა… პაოლომ მომიყვანა ვალიკო მაჭავარიანის საუცხოო ცხენი. იმ ზაფხულს საშინელი წყალდიდობა იყო და ხიდი წაღებული დაგვხვდა. სავანეში, მწვანე მინდორზე გაიშალა სუფრა. სუფრას და ჭურჭელსაც მთვარის შუქზე მოედო ისეთი საზღაპროდ ნაზი, ლურჯი ფერი, ისეთი სიწყნარე სუფევდა ბუნებაში, რომ მშვენიერებას ზიარებული თუ უზიარებელი, ყველა წუთით გაჩუმდა… თითქოს უსმენდა სამყაროს სიდიადეს. ჩვენმა დიასახლისმა პატარა, თეთრი ყანწები მოიტანა. პაოლომ აავსო ყანწი და ასწია მაღლა. ცისფრად გამოეყო ჰაერში თეთრი ღვინით ავსებული ყანწი… ვუმზერდი პაოლოს, თვალში მომხვდა იგი და წყნარად წარმოვთქვი: “ცისფერი ყანწი!..” პაოლოც დააკვირდა და უეცრად წამოიძახა: “ევრიკა, ელლი, ცისფერი ყანწი!” მერე ზეზე წამოდგა, მთვარის შუქს შეუშვირა და იმეორებდა: “ცისფერი ყანწი, ცისფერი ყანწი”…” ასე დაიბადა ქართული პოეზიის ღმერთკაცის, აკაკი წერეთლის მშობლიურ სავანეში ქართველი სიმბოლისტების ჟურნალის “ცისფერი ყანწების” სათაური. პირველსავე ნომერში, 1916 წელს, ელენეს “პირამიდებში” გამოქვეყნდა:

იქ, სადაც სდუმან პირამიდები
მზის ქორწილის დროს, მე დავწვები მზისფერ სილაზე,
იქ სადაც სდუმან პირამიდები
შენ მომინდები,
შენი თვალები, შენი მკლავები, შენი სინაზე.
შენ მოგაფრენს ცხენი არაბული
თვალებ დანაბული.
საყვარელ ხელებს მივეცემი, როგორც ნაზ საწოლს
და შენ დამკოცნი ვით დედოფალს, ვით მონას და ცოლს
ტკბილი იქნება ცხელ სილაზე ჩვენი თამაში,
მზიურებს – მაშინ
არაფერი მოგვაგონდება…
პირამიდებში ატირდება ლოდინით – რაში,
ლურჯ სფინქსთან მივა, უცქერს დიდხანს და დაღონდება.
სილიან ტანით მდინარისკენ გავეშურებით,
მწვანე ტალღებში დავამშვიდებთ ჩვენ ღელვას, ალურს.
გამოფხიზლდება შენი რაში სფინქსის ყურებით,
დაუწყებს ძებნას უდაბნოში თავის სიყვარულს.

ელენეს არქივებშია ცნობაც, თუ როგორ შეიქმნა ელენე დარიანის ფსევდონიმი. მემუარისტის დახასიათებით, პაოლოს “ჰქონდა გასაოცარი ცოცხალი აზროვნება და ნამდვილის წვდომის დიდი ალღო. გარდა ამისა, ის იყო დაჯილდოებული ნამდვილი ორატორული ნიჭით. გარეგნულ სილამაზესთან ერთად მისი ეს მნიშვნელოვანი თვისებები და ამასთანავე არაჩვეულებრივი გულკეთილობა და ხელგაშლილობა ქმნიდნენ მეტად მიმზიდველ და მომხიბლავ ადამიანს. მე იმ ზაფხულს დორიან გრეი ვუწოდე… ჯერ შეიმშვნია, მერე კი აღარ მოეწონა, იქვე შემომიბრუნა… დორიანი მიწოდა, დროთა განმავლობაში შემიცვალა დარიანად, რადგან უფრო მოსწონდა კეთილხმოვნების გამო…”
ასე დაიბადა ელენე დარიანის ფსევდონიმი… ის აღებულია ოსკარ უაილდის “დორიან გრეის პორტრეტის” მთავარი გმირის სახელიდან და შიგ ჩადუღდა ქართული სიტყვის, დარის შინაარსი.

“პირამიდებს” “უკანასკნელი მოვიხსენი ტანსაფარავი” მოჰყვა…
უკანასკნელი მოვიხსენი ტანსაფარავი,
დადუმებულ მხრებს ელანდება შეხება – ნელი,
სავნებო გზაზე სიბნელეა, არ სჩანს არავინ,
სასიზმრო ლოცვა ვიგალობე უკანასკნელი.
დამეძინება… გათავდება ზანტი ზმორება.
და დამშვიდდება ჩემი მკერდი ჯერ ხელუხლები
ძილში ჩემს მუცელს ვიღაც ვაჟი ეამბორება
და ვნებისაგან იღუნება ჩემი მუხლები.
მზის აყვავება გამომტაცებს მწველ ადამიანს,
(ჩემს შეყვარებას მწუხარება კვლავ მოემატა!)
და დაღონებულს, ვაჟის კოცნას, კოცნას ნამიანს,
ვარდისფერ ენით მომაგონებს გამთბარი კატა.

თუმცა, ელენეს არქივში დაცულია ხელნაწერი ასეთი ვარიანტით:

აი, მოვიხსენ ტანზე საფარი!
გადახსნილ მხრებსაც მოელანდა შეხება შენი,
ვნებიან გზაზე ჩამობნელდა, არ სჩანს არავინ
ბავშვობის ლოცვა ვიღაღადე უკანასკნელი
ჩამეძინება… სიზმრებია ზანტი და მდორე
დამიწყნარდება გული ჩემი ჯერ ხელუხლები
ძილში ვიღაც დამაკვდება, მეამბორება,
ვნების სურვილით მეღუნება მწარედ მუხლები.
დილის რიჟრაჟი გამომტაცებს ცხელ ადამიანს
ჩემს ნაზ სიყვარულს შენზე დარდი კვლავ მომემატა
და გამწარებულს უცხო კოცნით ქალ-ადამიანს
გონზე მომიყვანს ბუხრის ძირში გამთბარი კატა.

ელენე დარიანის პერსონის გარშემო აჯიოტაჟი არ წყდება. იწერება ერთმანეთზე კრიტიკული რეცენზიები. ია ეკალაძე ელლის ლექსებს “სქესობრივ ნიადაგზე დაავადებულთა პოეზიას” უწოდებს და გაზეთ “სამშობლოში” წერს: “აფსუს, შოთავ, აფსუს, აკაკი… ვაჟავ, აფსუს ჩვენო დიდებულო ხალხურო პოეზიავ, რომ შენს ადგილს, რაღაც ბოდვას, ხმის უცნაურ აწევ-დაწევასა და “ნიფხავ-პანტალონების” ხოტბა-დიდებას აჭერინებ”. ელენეს პოეზიას არც ლეო შენგელია ინდობს: “ელენე დარიანის მდგომარეობა ფრიად საშიშია. მას ტემპერამენტი აქვს აწეული. სულიერი საუნჯე ელენე დარიანს არ გააჩნია… მასში არაფერია: არც სინაზე, არც უმანკოება, მოკრძალება, ტლანქია! ჩვენს პოეზიას ის ვერაფერს შეჰმატებს. სულით ღატაკმა და ტანით შიშველმა ან რა უნდა მოგცეს?”

ელენე დარიანის ვინაობის გაგება აწუხებდათ საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში მცხოვრებთ. ელენე ახვლედიანის ცნობით, მამამისს, დიმიტრი ახვლედიანს, თბილისიდან ქუთაისში წერილიც კი მიუწერია, ვინ არისო ელენე დარიანი…

ელლი პოპულარიბის პიკზეა. მ.გაჩეჩილაძის “ჩანგის” მეორე ტომში და სანდრო ცირეკაძის ახალი პოეზიის ანთოლოგიაში ელენეს ლექსებს ცალკე ადგილი უკავია, ცალკეა პაოლოს შემოქმედებაც.

ელლი მეგობრობს გალაკტიონ ტაბიძესთან, გრიგოლ რობაქიძესთან, კონსტანტინე გამსახურდიასთან, იოსებ გრიშაშვილთან, კონსტანტინე ჭიჭინაძესთან, გოგლა ლეონიძესთან, მარიჯანთან, ლადო გუდიაშვილთან, სიმონ ჯანაშიასთან და სხვებთან… მათ პირად არქივებში მრავალი ცნობაა დაცული, რაც ელენე ბაქრაძის დარიანობას ადასტურებს. გრიგოლ რობაქიძე ჟურნალ ‘AAღშ’-ში  აღნიშნავს, რომ ელენე დარიანი არის ქალური პოეტური სხივი და გამოირჩევა ქართული მოდერნიზმის დამწყებთა შორის. “ქართველი ქალი – როგორც ქალი, უთუოდ პრობლემაა, მე ვფიქრობ, რომ მის სტიქიაში ძალზე ბევრია უძველეს ამორძალთა ნამსხვრევები – სიყვარულში მამაკაცებზე გამმეტებლად თავდამსხმელნი და მათი მკვლელები”. აქვე ნათქვამია ისიც, რომ ქართულ ლიტერატურაში არ არსებობს ქალი ეროტიკული ფსიქიკით, თუ არ ჩავთვლით ალექსანდრე ყაზბეგის პროზის გმირებს. ამის შემდეგ კი სწორედ ელენეს ლექსებშია “შეყვარებულობის ჭეშმარიტი განცდა და ამასთან განცდა წმინდა ქალური სტიქიისა”.

ელენე დარიანს

“შენი ლექსები მე მაბარია,
როგორც ბავშვობის წმინდა კრებული,
მაგრამ მოწყენით ხშირად არიან
შენი ალერსის დანატრებული”..

სწერს პაოლო. პასუხს ელენეც უბრუნებს:

პაოლოს მოლოდინში

“მაღალ მოლოდინს შეეჩვია ჩემი პროფილი,
ღამე დღესა სცვლის და ალიონს მწუხრის საათი,
სიტყვის ნადიმზე მე არა ვარ უარყოფილი,
მაგრამ მომბეზრდა მალულობა, ფარული დარდი.
ბევრი ვეწამე, (აღარა ვარ დღეს მინდობილი)
იჭვის სათვალით გავადიდე, შუქი დავანთე,
ო, რა ძნელია ფერწასული წუთისოფელი,
ოდეს არ კვდება ვერლენი და ბრძენი საადი.
ჩემი ლექსები მოვიშორე და გავასხვისე,
დიდი მოთმენა მოვიახლე და შევითვისე,
დაღლილი შუბლით მოვიწყინე სხვისი სიავე.
ყველას გავუძლებ, კარგადა ვგრძნობ ყველაფერს დღესა,
სახელის ლანძღვას, ტიციანს და მის მეუღლესა,
კვლავ ფრთებს ავისხავ და სტრიქონებს მივცემ სილაღეს.”

მიძღვნილი ლექსების აპოთეოზი იყო პაოლოს საოცარი “სონეტი ელლის”:

სონეტით მინდა ჩემი გრძნობა შენდამი, ელლი,
შენს სულს გადავცე… მაგონდება სოფელი შორი;
ერთმანეთს შევხვდით; ყვავილებით ხარობდა ველი;
იყავი ნაზი ისე, როგორც ტყის ნიამორი.
მე შემიყვარდი… და მიყვარხარ… და მარად გელი,
მე მინდა შენი სიახლოვე, შენი ამბორი;
შენთვის ვოცნებობ მე სონეტით მადიდებელი,
და შენით, ელლი, ანთებული მზის თანასწორი…
ყვავილებია ჩემ გარშემო!.. მაისი მინდა…
ჩემო ბაღებო, აყვავილდით, იმხიარულეთ!..

როგორც ელენეს და პაოლოს შემდგომი ცხოვრებიდან ირკვევა, მათი გზები გაიყარა… პაოლომ ცოლი შეირთო, დაქვრივებული ელენე მეორედ გათხოვდა, პაოლომ თავი მოიკლა… აკრძალულია მისი ხსენებაც კი. აღარავის აინტერესებს აღარც ელენე და აღაც დარიანული ლექსების ჭეშმარიტი ავტორის ვინაობა… აღარ დადგა საიდუმლოს გამჟღავნების დრო. პაოლოს რეაბილიტაციის შემდეგ გამოდის მისი ლექსების პირველი კრებული, სადაც დარიანული ციკლიცაა შესული – ელენეს ავტორობის გარეშე. ელლი ქართული ენციკლოპედიის რედაქციაში აკითხავს ირაკლი აბაშიძეს, ცდილობს აღიდგინოს “დარიანობა”, მაგრამ… უშედეგოდ. 1957 წელს ელენე დარიანის ხელმოწერით ლექსს უძღვნის მარიჯანს:

მინდა დღეს გითხრა გულისნადები
თუმც ჩავიფერფლე დიდი ხანია,
მაგრამ მე მჯერა, ისევ ვართ დები
გვწვავს ძველებურად ჩვენ პოეზია.
შენთვის საჩუქრად არ მაქვს დაირი
არც ოქროს გედი მომიწვევია
მხოლოდ მე მახსოვს შენი დარდები
ჩემთვის წყლულები შეგიხვევია.
მე სხვანაირი მეწვია ბედი
ის არ იკლებდა ჩემით გართობას
თბილ თანაგრძნობით აღარ მოხვედი
არ შემოგჩივლე მეც მარტოობა.
დღეს ჩვენი ხალხი გათბობს გვირგვინით
წელთა გუგუნი შუბლზე განათებს,
იყავ დღეგრძელი, ჩემს გულისტკივილს
სულ სხვა თაობა გაასამართლებს”.

ამ თაობის მოლოდინში, 1979 წელს დასრულდა 82 წლის იდუმალებით მოცული ქალბატონის სიცოცხლე. ისე, რომ მას არავინ შეუწუხებია. ხანდახან შინაურების წრეში რაიმეს თუ იტყოდა თავის დარიანობაზე, მაშინვე შეაშტერდებოდა თანამოსაუბრეთა გაკვირვებული თვალები…

ელლის გარდაცვალების გამო არ დაწერილა არც ნეკროლოგი და არც მის დაკრძალვაზე უთქვამს ვინმეს გამოსამშვიდობებელი სიტყვა… მხოლოდ გასვენების დღეს მივიდა ცისფერი ოცნების მხატვარი ლადო გუდიაშვილი, მიიტანა ცისფერი ყვავილების კონა და თავის დადნაფიცს გულზე მიმოაბნია…

დარიანული ლექსები პაოლოს მიეწერა… მაგრამ გასული საუკუნის მიწურულს, მოწმენდილ ცაზე მეხის გავარდნას ჰგავდა პროფესორ გიორგი ჯავახიშვილის ცნობა – “ელენე დარიანი რეალური პიროვნებაა, ის არაა პაოლო იაშვილი.” მან ელენე ბაქრაძის პირად არქივს მიაგნო. საკითხმა დიდი ფორიაქი და არაერთგვაროვანი ემოცია გამოიწვია. აღმოჩნდა, რომ ბევრს არ უნდოდა ქართველი პოეტი ქალი – ეროტიკული ბუნებით.  პოლემიკა შეწყდა…
დაკარგული პოეტი ახლა სხვა თაობას ელოდება.

პ.ს. მასალა მომზადებულია (პროფესორ გიორგი ჯავახიშვილის მიერ მოგროვებული) ელენე ბაქრაძის საარქივო მასალების მიხედვით.